Ar gyfer Bae Cemlyn, gweler taith arfordirol Gorllewin Ynys Môn.

Cemaes, ger Bae Cemlyn, yw pentref mwyaf gogleddol Cymru. Mae’n llecyn prydferth iawn, gyda chei cysgodol o gerrig a chilgant perffaith o dywod. Mae llawer o’r arfordir yma o dan ofal yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae hyn yn cynnwys y pentir ger Llanbadrig sy’n edrych dros y fynedfa ddwyreiniol i Fae Cemaes, lle saif eglwys hynafol a gysegrwyd i San Padrig, nawddsant Iwerddon.

Dilynwch yr A5025 i Borth Llechog, cildraeth cysgodol a phentref bach sy’n swatio ynghanol arfordir gogleddol garw Ynys Môn.

Yna ymlaen â chi i Amlwch. Mae’n anodd dychmygu’r oes a fu, pan roedd harbwr cul, cysgodol Amlwch (nad ydyw, a dweud y gwir, yn hafan hwylus iawn) yn un o borthladdoedd prysuraf Cymru, yn allforio symiau anferthol o fwyn copr o Fynydd Parys gerllaw. Sut gwnaethon nhw lwyddo?

Mae stori dymhestlog Amlwch y 18fed a’r 19eg ganrif, anterth ‘y Gorllewin Gwyllt’ – yn ôl y sôn roedd gan y 6,000 o drigolion ddewis o dros 1,000 o dafarndai – yn cael ei hadrodd yng nghanolfannau treftadaeth y Deyrnas Gopr a’r Llofft.

Nid yw’r adeilad anarferol sy’n edrych fel corff llong â’i ben i waered yn gysylltiedig â’r llongddrylliadau y soniwyd amdanynt gynt. Yn wir, eglwys Gatholig ydyw, a adeiladwyd yn y 1930au.

Cinio: Mae gan Amlwch sawl caffi ar gyfer coffi gourmet a nwyddau cartref.

O Amlwch, arhoswch ar yr A5025 ar gyfer Traeth Lligwy, un o drysorau Môn – traeth mawr tywodlyd â thwyni’n gefn iddo. Dilynwch yr is-ffordd i’ch chwith oddi ar y ffordd dosbarth A ym Mrynrefail – mae ‘na le parcio wrth y traeth.

Os ydych chi’n llawn egni, gallwch gerdded o’r fan hon ar hyd llwybr yr arfordir i Fae Dulas, tua milltir i’r gogledd. Mae’r bae ei hun wrth ymyl llain o dywod sydd bron â gwahanu merllyn anghysbell, heddychlon – sy’n hafan i fywyd gwyllt – o’r môr.

O Draeth Lligwy, ailymunwch â’r brif ffordd ar gyfer Moelfre, pentref arfordirol prydferth sydd wedi’i ffurfio o gwmpas blaendraeth creigiog a childraeth caregog. Mae’r darn hwn o arfordir wedi llyncu llawer o longau yn ystod stormydd y gaeaf – y Royal Charter ym 1859 yw’r enwocaf ohonynt. Ysgrifennodd Charles Dickens am y llongddrylliad, a hawliodd dros 400 o fywydau (mae llawer wedi’u claddu yn y fynwent yn Llanallgo gerllaw).

Mae gorsaf bad achub Moelfre yn atgof arall o beryglon yr arfordir, tra bod yr Wylfan yn cynnwys badau achub, llongddrylliad ac arddangosfeydd treftadaeth forol.

O Foelfre, mae llwybr yn ymestyn ar hyd y clogwyn tua’r de am ryw filltir i draeth dedwydd arall, Traeth Bychan (mae modd ei gyrraedd yn y car hefyd, gyda lle parcio, oddi ar yr A5025).